قبل از پرداختن به موضوع معاملات جفت ارزها نگاهی داریم به انواع بازارهای ارزی و سپس به بررسی انواع شیوه های معاملات جفت ارز می پردازیم.
آشنایی با انواع بازارهای ارزی
بازار جهانی ارز از سه بازار تشکیل شده است:
فهرست مطالب
بازار نقدی:
به هنگام انجام معامله با حداکثر دو روز کاری بعد از تاریخ انعقاد قرارداد، بین مشتری و بانک ارز قابل تحویل انتقال می باشد. چنان چه مشتری در معاملات نقدی، توریست ها باشند، تحویل ارز به هنگام توافق و انجام معامله صورت می گیرد.
چنانچه معاملات نقدی ارز بین بانکی باشد، یعنی بانکی از بانک دیگر ارز با نرخ نقدی خریداری نموده باشد. قاعدتاً بانک فروشنده ارز، طبق عرف بازار جهانی ارز تا دو روز کاری بعد از انجام معامله فرصت تحویل ارز به بانک خریدار را دارد.
بازار سلف و آتی:
در هنگام توافق و انعقاد قرارداد، ارزی رد و بدل نمی شود بلکه در تاریخ سررسید ارز قابل تحویل می گردد. با انعقاد قرارداد سلف ارزی، خریدار و فروشنده حق ابطال آن را ندارند. در واقع در بازار جهانی ارز، معاملاتی که سررسید آنها بیش از دو روز کاری و حداکثر یک سال باشد را معاملات سلف می نامند. معاملات سلف ارز، متداول ترین روش حذف ریسک ناشی از نوسانات و تغییرات نرخ ارز می باشد.
معاملات آتی از این نقطه نظر که سررسید آنها بیش از دو روز کاری است همانند معاملات سلف است. با این تفاوت که برای مبالغ استاندارد و سررسیدهای مشخص قابل انجام است. این معاملات چهار بار در سال در ماه های مارس، ژوئن، سپتامبر و دسامبر سررسید می شوند.
معاملات آتی در مقایسه با معاملات سلف، عمدتاً فقط شامل ارزهای کلیدی هستند که سررسید آنها نیز حداکثر یک سال است. تفاوت دیگر که در معاملات سلف با عنایت به اعتبار مشتری هیچگونه پرداختی انجام نمی شود. در حالی که در معاملات آتی معامله گران باید مبالغی را به عنوان حاشیه ثابت بپردازند.
|
شش شیوه معاملات جفت ارزها
1. آربیتراژ ارز:
اولین شیوه معاملات جفت ارزها، آربیتراژ ارز یعنی خرید ارز از آنجا که ارزان تر است و فروش ارز در همان زمان در جایی که گران تر است. عاملان ارزی با عمل آربیتراژ، نرخ ارز را در مکان های مختلف یکسان می نمایند. در واقع با عمل آربیتراژ می توان از بازار جهانی ارز صحبت نمود. آربیتراژ ارز زمانی سودآور است که تفاوت مکانی نرخ ارز، از هزینه نقل و انتقال ارز بیشتر باشد. بنابراین بدیهی است تا زمانی که تفاوت نرخ ارز، از هزینه مورد اشاره بیشتر باشد، عمل آربیتراژ سودآور بوده و تداوم خواهد داشت.
برای مثال فرض کنید نرخ برابری پوند-دلار در دو بازار لندن و سنگاپور چنین باشد:
قیمت برابری پوند دلار در بازار لندن: 1.9818
قیمت برابری پوند دلار در بازار سنگاپور: 1.9790
به ترتیبی که مشاهده می کنید مثلاً در بازار لندن نسبت به بازار سنگاپور در مقابل دلار گرانتر است. چنانچه از هزینه نقل و انتقال وجوه صرف نظر کنیم، عمل آربیتراژ به این صورت با سود همراه خواهد بود. که پوند را در سنگاپور خریداری و در بازار لندن در مقابل دلار به فروش برسانیم. عمل نقل و انتقالات بین بازارهای لندن و سنگاپور تا هنگامی که نرخ ارز در این دو بازار یکسان شود ادامه می یابد.
آربیتراژ ارز از جمله معاملات جفت ارزی است که در بازار نقد انجام می شود.
2. آربیتراژ بهره:
این مدل معاملات انتفاع از بهره بالاتر می باشد. از این رو تفاوت بین نرخ های بهره بین دو بازار پولی موجب انجام معامله ارزی تحت عنوان آربیتراژ بهره می شود. بدیهی است تا زمانی که تفاوت نرخ بهره بین دو بازار پولی وجود دارد. انگیزه برای انجام عملیات ارزی با نام آربیتراژ بهره وجود خواهد داشت.
مثلاً اگر خزانه داری ایلات متحده آمریکا، اسناد خزانه یک ماهه هزار دلاری را به قیمت 920 دلار عرضه نماید. در همان زمان نرخ بهره در لندن 4 درصد باشد. بریتانیایی ها راغب خواهند شد تا موجودی پوند استرلینگ خود را به دلار تبدیل کرده و در بازار پول نیویورک نسبت به خرید اسناد خزانه داری ایالات متحده آمریکا اقدام کنند. زیرا نرخ بهره در بازار نیویورک 8 درصد است.
3. هجینگ ارز:
سومین شیوه معاملات جفت ارزها، هجینگ ارز تامینی برعکس آربیتراژ در بازار سلف ارز انجام می شود. عاملان ارز در بازار سلف ارز، به نرخ سلف اقدام به معامله ارزی می نمایند. در واقع در حال حاضر چون ارزها در بازار ارز، از ثبات نرخ برابری ارز برخوردار نمی باشند. کسانی که در آینده دریافت یا پرداخت ارزی دارند با این خطر مواجه اند که به دنبال نوسان نرخ ارزها، مبالغ کمتر یا بیشتر با پول داخلی دریافت و پرداخت نمایند.
عاملان ارزی یا هجینگ، خود را در مقابل نوسان آتی نرخ ارزها می پوشانند. هجینگ در بازار ارز بیشتر توسط بازرگانان صادر کننده یا وارد کننده مورد استفاده قرار می گیرد. در واقع بازرگانان وارد کننده کالا که طبق قرارداد با فروشنده کالا قرار است شش ماه دیگر قیمت کالای وارداتی را به ارز بپردازد با این خطر روبروست که نرخ ارز در سررسید افزایش یابد و تاجر وارد کننده مجبور به پرداخت پول محلی بیشتری شود. از این رو این تاجر در بازار سلف اقدام به خرید ارز به میزان مورد نیاز به سررسید شش ماهه با نرخی که همین امروز، یعنی نرخ سلف ارز مورد توافق قرار می گیرد، اقدام می نماید و تحویل ارز در سررسید شش ماهه انجام خواهد شد.
مثال: تاجر بریتانیایی معادل یکصد هزار دلار از صادر کننده آمریکایی به سررسید شش ماهه خریداری می نماید و نرخ ارز در بازار لندن و نیویورک یکسان و هر پوند برابر 2 دلار باشد.
بانک های بریتانیایی نرخ سلف ارز شش ماهه پوند به دلار را 2.02 سنت اعلام کرده اند. تاجر وارد کننده بریتانیایی که احتمال می دهد طی شش ماه آینده پوند در برابر دلار تضعیف شود، با بانک های بریتانیایی برای خرید یکصد هزار دلار به نرخ سلف یعنی GBP=2.02 وارد معامله می شود. بانک با نرخ مذکور به سررسید شش ماهه یعنی تاریخ واریز دلار با صادرکننده آمریکایی قراردادی منعقد می نماید. بدین ترتیب با تضعیف پوند استرلینگ متضرر نمی گردد.
4. آربیتراژ بهره با پوشش:
به طوری که بیان شد آربیتراژ بهره عبارت است از انتفاع وجوه نقد از یک بازار پولی و یک پول به بازار پولی دیگر به قصد انتفاع از بهره بیشتر در بازار مقصد است.
به مثال آربیتراژ بهره باز می گردیم، بریتانیایی ها که نرخ بهره پول در بازار لندن 4 درصد می باشد با تبدیل به دلار آمریکا اقدام به خرید اسناد خزانه ایالات متحده آمریکا به قصد انتفاع از نرخ بهره 8 درصد بازار نیویورک نمودند. حال چنان چه در تاریخ سررسید بریتانیایی ها متوجه شوند که دلار نسبت به پوند استرلینگ تضعیف شده است، نه تنها سود نبرده اند بلکه با توجه به درصد تضعیف متضرر نیز شده اند. حال با توجه به امکانات بازار سلف ارز به صورت معامله ارزی، هجینگ بریتانیایی ها می تواند هم از نرخ بهره بالای اسناد خزانه آمریکا برخوردار شوند و در ضمن از تضعیف دلار در مقابل پوند نیز متضرر نشوند.
برای رسیدن به چنین هدفی، باید اقدام به آربیتراژ بهره با پوشش نمایند. یعنی بریتانیایی ها که پوند را با نرخ نقدی به دلار تبدیل می نمایند در بازار سلف ارز یک ماهه، متقابلاً اقدام به خرید پوند و فروش دلار بنمایند. بدیهی است که چنانچه نرخ سلف ارز یک ماهه بازار ارز نیویورک به صورتی باشد که از تفاوت نرخ بهره بین دو بازار پولی لندن و نیویورک بیشتر باشد در این صورت این امکان وجود دارد که بریتانیایی ها نه تنها سودی نبرده اند بلکه متضرر نیز بشوند.
5. سوداگری ارز:
به سوداگری ارز سفته بازی ارز نیز گفته می شود. سوداگری ارز همان هجینگ ارز می باشد با این تفاوت که سوداگر به قصد انتفاع اقدام به معامله ارزی سلف می نماید. سوداگری ارز بیشتر در بازار سلف صورت می گیرد. به طور کلی در حالی که هجینگ کننده به قصد پوشش از نوسانات نرخ ارز اقدام به معامله ارزی می نماید، سوداگر ارز خطر نوسانات نرخ ارز را می پذیرد تا سودی نصیب خود سازد. چنانچه سوداگر ارز نوسانات نرخ ارز را درست پیش بینی کرده باشد سود خواهد برد، در غیر این صورت متضرر خواهد شد.
فرض کنید پوند به دلار در نرخ GBPUSD=2.1 باشد. چنانچه سوداگر پس از تحلیل متقاعد شود که ظرف یک ماه آینده پوند در مقابل دلار تقویت خواهد شد به طوری که نرخ سلف ارز یک ماهه بیشتر خواهد شد، همین امروز می تواند به بانک اعلام کننده نرخ سلف ارز مراجعه و خرید ده هزار پوند استرلینگ بنماید. به هنگام انعقاد قرارداد، ارزی تحویل نخواهد شد. در سررسید یک ماهه سوداگر ارز 21 هزار دلار به بانک پرداخت می نماید و ده هزار پوند تحویل می گیرد. اگر در روز تحویل گرفتن، نرخ 2.4 دلار در بازار نقد باشد، معامله گر سه هزار دلار سود کرده است، اما اگر نرخ نقد 2 باشد، یک هزار دلار متضرر می شود.
اگر نرخ ارز یعنی نرخ نقد، در سررسید برابر با نرخ سلف معامله باشد، سودی به دست نیامده است.
باید توجه کرد که هر چند سوداگری ارز معمولا در بازار سلف صورت می گیرد اما برخی مواقع سوداگران ارز در بازار نقدی اقدام به معامله می کنند. مثلاً سوداگری که حدس می زند دلار نسبت به پوند در آینده تضعیف خواهد شد، اقدام به خرید نقدی پوند نموده و آن را به صورت نقد نگهداری می کند تا وقتی که در مقابل دلار تقویت شد آن را با دلار معاوضه کند. در این صورت سوداگر باید برای مدتی پوند استرلینگ را نگهداری نماید. یعنی سرمایه خویش را راکد بگذارد و از بهره پول صرف نظر نماید.
حدود 10 درصد از معاملات ارزی روزانه در بازارهای ارز به معاملات تجاری معمول و سرمایه گذاری ها اختصاص می یابد. سایر معاملات ارزی توسط تجار و سفته بازهایی انجام می شود که جهت به دست آوردن سود کوتاه مدت یا آنی با توجه به تغییرات مورد انتظار به خرید و فروش اقدام می کنند.
نظام های رایج ارزی در جهان
به طور کلی در حال حاضر کلیه کشورهای جهان را از لحاظ نظام ارزی به دو دسته اصلی می توان تقسیم کرد.
در یک دسته از کشورها، نظام آزاد ارز حاکم می باشد. در این کشورها ورود و خروج ارز آزاد می باشد. دولت و بانک مرکزی در بازار ارز مداخله نمی کنند. بازار ارز این دسته از کشورها در واقع تشکیل یک بازار جهانی ارز را می دهند.
در مقابل در دسته ای دیگر کشورها نظام کنترل ارز حاکم می باشد. در این دسته از کشورها ورود و خروج ارز تحت کنترل دولت و بانک مرکزی می باشد و بازار ارز بازاری است که شدیداً تحت کنترل و هدایت مقامات سیاسی و ارزی کشور قرار داشته و بالطبع ارتباط آزاد با بازارهای جهانی ارز ندارد. نرخ ارز در کشورهای با نظام آزاد ارز به صورت شناور تعیین می شود و به آن نرخ ارز “شناور” گفته می شود. در کشورهای دارای نظام کنترل ارز، نرخ ارز توسط دولت و بانک مرکزی تعیین و به بازار تحویل می شود و به آن نرخ ارز “ثابت یا میخکوب” می گویند.
نرخ ارز شناور:
در کشورهایی که نرخ ارز به صورت شناور تعیین می شود. دولت و بانک مرکزی در بازار ارز برای تعیین نرخ ارز دخالت نمی کنند و نرخ ارز مانند قیمت کالاها بر اساس شرایط بازار یعنی عرضه و تقاضای تعیین می شود. بازار ارز بازار رقابت کامل است زیرا شرایط لازم و کافی در این بازار برای رقابت کامل وجود دارد.
نرخ ارز ثابت:
این نرخ همراه با کنترل دولت می باشد. نرخ ارز ثابت همواره با کنترل دولت به دو صورت خواهد بود. در یک صورت دولت کنترل کامل بازار ارز را در دست می گیرد و نظام آزاد مبادلات ارزی وجود نخواهد داشت و پول کشور غیر قابل تبدیل خواهد شد. در شکل دوم دولت از سیاست تثبیت نرخ ارز استفاده می کند اما ورود و خروج ارز آزاد می باشد و پول کشور قابل تبدیل خواهد بود.
انواع نرخ ارز
اسمی:
این نرخ که در تاریخ معینی در بازار ارز جاری و مبادلات ارزی انجام می گیرد. نرخ ارزهایی که همه روزه توسط بانک ها و صرافان اعلام و خرید و فروش ارز با نرخ های مذبور انجام می شود همان نرخ ارز اسمی می باشد.
واقعی:
برای اینکه نرخ ارز بتواند مبین جهت تغییرات اقتصادی دو کشور باشد، یعنی واقعی شود به کمک قیمت های نسبی دو کشور در نرخ ارز اسمی، تعدیل لازم به عمل می آید. این نرخ عموماً به صورت شاخص نشان داده می شود. این ارز مورد نیاز محققین، کارشناسان و برنامه ریزان اقتصادی می باشد و چون نیازمند محاسبه می باشد توسط بانک ها و صرافان و دست اندرکاران بازار ارز اعلام نمی شود و البته مورد نیاز آنها نیست.
موثر:
نرخ ارز موثر در واقع میانگین موزون نرخ های ارز واقعی یک کشور می باشد. اگر کشوری کلیه معاملات و مبادلات ارزی و دریافت و پرداخت های ارزی و ذخایر ارزی خویش را بر حسب یک ارز داشته باشد در این صورت نرخ ارز واقعی مذبور عملاً نرخ ارز موثر نیز می باشد. اما در دنیای واقعی، کشورها در معاملات خارجی خویش عموماً از چندین ارز و عمدتاً پنج ارز کلیدی استفاده می کنند، هر چند سهم ارزهای مذبور متفاوت می باشد. بر این اساس نرخ ارز موثر بهتر از نرخ ارز اسمی با واقعیات انطباق دارد. زیرا همانطور که ملاحظه شد در محاسبه نرخ ارز واقعی فقط نرخ ارز و سطح عمومی قیمت ها در دو کشور دخالت دارد. حال آنکه در دنیای واقعی در تجارت خارجی هر کشور چندین ارز و عمدتاً ارزهای کلیدی دخالت دارند.
برای مثال در حالی که تجارت خارج ایران با دلار، یورو، پوند، ین، فرانک، درهم، یوان ودلار کانادا عمدتاً انجام می شود اما سهم و وزن دلار آمریکا از سایر ارزها به مراتب بیشتر است. زیرا قیمت نفت خام صادراتی که بخش عمده درآمد ارزی ایران را تشکیل می دهد، بر حسب دلار محاسبه و دریافت می شود.