شما در مورد بازار متشکل ارزی و اهمیت آن چقدر می دانید؟ یا از اینکه نرخ ارز همیشه یکی از معضلات حلنشدهی کشور ما بوده است تا چه میزان اطلاع دارید؟ دلالان و واسطهها همیشه به دنبال آن بودهاند تا از نوسانهای این بازار به نفع خود بهره ببرند. برای حل این مشکل مسئولان با راهاندازی سامانههای مختلفی همچون نیما و سنا به دنبال آن بودهاند تا این نرخ را در محدودهای مشخص هدایت کنند و از ایجاد بازار سیاه جلوگیری کنند.
هدف از راهاندازی بازار متشکل ارز ایران نیز، تشکیل بازاری متمرکز است که اطلاعرسانی شفاف در آن حرف اول را میزند. این بازار مربوط به افراد عادی و خرید خورد نیست، در بازار متشکل تنها معاملهگران بزرگ یعنی بانکها و صرافیها و بانک مرکزی در قامت بازارساز حضور دارند. در این مقاله سعی شده هر آنچه در مورد بازار متشکل ارزی باید بدانید را به زبانی ساده برای شما توضیح داده شود.
آنچه در این مقاله می خوانید...
بازار متشکل ارزی چیست؟
به بیان ساده بازار متشکل ارزی مکانی برای عرضه و تقاضای بیواسطه ارز است که بر معاملات آنی و نقدی اسکناس متمرکز میشود. این بازار در اکثر کشورهای درحالتوسعه بهطور موفق راهاندازی و اجرایی شده است. بازار متشکل ارزی عمدتاً برای مبادلات اسکناس ارز در حجم بالا بین صرافیها و بانکها است.
ازجمله مهمترین اهداف راهاندازی بازار متشکل ارزی تبدیلشدن آن به مرجعی برای کشف نرخ و نرخگذاری است بهگونهای که بانک مرکزی مرجع تعیین نرخ ارز در کشور شود. از قیمتگذاری دستوری در این بازار خبری نیست و تنظیمگران قیمت در این بازار تنها مجاز به تغییرات قیمت در بازهای مشخص هستند که همین امر از ایجاد نوسانهای غیرمتعارف جلوگیری و تلاطمهای بیش از اندازه را کنترل میکند.
بدینصورت که اولین معاملهای که هرروز صبح در بازار متشکل ارزی انجام میشود، نرخ ارز را تعیین میکند. بهاینترتیب نرخ ارز بر اساس عرضه و تقاضا تعیین و امکان مداخله در نرخگذاری از جانب کشورهایی نظیر دبی، سلیمانیه و عراق وجود نخواهد داشت.
این بازار درواقع یک بازار تهاتری بین بدهکار و بستانکار است. معاملات در این بازار، در ساعاتی مشخص و در محدودههای تعیینشده انجام میشود.
سهامداران بازار متشکل ارزی چه کسانی هستند؟
سهامداران شرکت مدیریت بازار متشکل معاملات ارز ایران عبارتاند از:
به طور کلی می توانیم مزایای تشکیل بازار متشکل ارزی را به صورت زیر بیان کنیم:
شفافیت شکلگیری نرخ تعادلی ارز بر اساس عرضه و تقاضا
ایجاد مرجعی برای کشف نرخ و نرخگذاری با کنترل و نظارت بانک مرکزی
ساماندهی و توسعه بازار نقدی ارز
کوتاه شدن دست دلالان بازار ارز و بازارهای غیررسمی در تعیین نرخ ارز
افزایش شفافیت مالی معاملات و فعالیت بازیگران اصلی بازار ارز
سازوکار بازار متشکل ارزی چگونه است؟
بازار متشکل ارز ایران نه فردایی است و نه حواله؛ بلکه بهصورت اسپات و آنی کار خود را انجام میدهد. یک بازار نقدی شبیه بورس اوراق بهادار است که مبادلات عمده ارزی در ساعات خاصی در این بازار انجام میشود.
در این بازار نقش صراف مشابه نقشی است که کارگزار در بازار بورس ایفا میکند و نکتهی مهم این است که این بازار قرار نیست نرخ ارز را کاهش دهد. بلکه به دنبال کاهش اختلافات نرخ ارز است و توجه به این مسئله بسیار مهم است. با اینحال صرافان و بانکها در این بازار باهم فعالیت میکنند و مبادلات ارزی را انجام میدهند. درگذشته صرافها بهصورت تلفنی و بدون اطلاع از یکدیگر مبادلات خود را انجام میدادند و میدانستند چه کسانی در بازار عرضهکننده هستند و حجم بالایی ارز در اختیاردارند.
در بازار متشکل ارزی این اطلاعات بهصورت شفاف منتشر میشود که موجب میشود تفاوت میان نرخ خریدوفروش کم شود و درنتیجه شاهد تعادل میان عرضه و تقاضا و ثبات خواهیم بود. توجه داشته باشید که این بازار صرفاً محلی برای انجام معاملات عمده است و افراد عادی نمیتوانند معامله کنند و باید مطابق گذشته برای تأمین نیازهای ارزی خود به صرافی مراجعه کنند.
بازیگران عمده این بازار بانکهای دولتی، کانون صرافان ایران، بانکهای خصوصی، شرکت فرابورس و شرکت ملی انفورماتیک هستند. بدین ترتیب که میبایست دو حساب ریالی و ارزی داشته باشند که در بازار متشکل ارزی ثبتشده باشد. زمانی که صرافیها ارز موردنظرشان را خریداری میکنند، این عملیات در سامانه سنا ثبت میشود.
اهمیت این امر در آن است که اداره نظارت بانک مرکزی میتواند پروسهی خرید ارز از سوی صرافیها را ردیابی کند تا هرگونه تخلف را در این مسیر شناسایی کند. بهمحض ارائه پیشنهاد، مبلغ عنوانشده در حساب آنها مسدود میشود. درنهایت فرآیند عملیاتی این بازار هم مانند سایر بازارها از طرف بانک مرکزی مکلف میشود که تابلویی داشته باشد تا نرخ را بهصورت لحظهبهلحظه و آنلاین نمایش دهد. اما نظارت بانک مرکزی بر این بازار بهصورت سیستماتیک و غیرمستقیم خواهد بود.
در بازار متشکل قیمت تحت مکانیزم عرضه و تقاضا شکل میگیرد؛ مانند بورس، تابلوی این بازار نیز خریداران و فروشندگان را لیست میکند. در سمت عرضه، صرافیهای عرضهکننده بر اساس پایینترین قیمت فروش و در سمت تقاضا، صرافان متقاضی بربر اساس بالاترین قیمت پیشنهادی خرید فهرست میشود.
برخلاف بازار موجود که حد نوسان روزانه برای قیمت وجود ندارد، در بازار متشکل به دلیل حضور پررنگ تنظیمگر، حد نوسان روزانه وجود دارد. البته این محدوده منعطف است؛ به این معنی که هنگامیکه شرایط ازنظر اقتصادی و سیاسی خاص باشد، هیات مدیره بازار متشکل میتواند حد نوسان را تا سقف ۲۰ درصد ارتقا دهد.
میتوان انتظار داشت معاملات انجامشده در بازار متشکل ارز بر همان سبک و سیاق معاملات جاری بازار باشد که بر اساس نرخ کشفشده در سنا و با اخذ کارمزد انجام میشود با این تفاوت که در بازار متشکل جدید، نرخ ارز نیز تحت نظارت بانک مرکزی کشف قیمت میشود.
در این بازار، خریداران و فروشندگان سفارشهای خود را ثبت میکنند و اگر سفارشی با درخواست آنها مچ شود، معامله صورت خواهد گرفت. پیشنهادهای معاملهگران با توجه به اینکه سفارش خرید است یا فروش مرتب میشوند. سفارشهای فروش از کمترین قیمت به بیشترین قیمت مرتب میشوند و سفارشهای خرید از بیشترین قیمت به کمترین قیمت چیده میشوند. سپس سفارشهای مرتبط باهم تطبیق داده میشوند و کشف قیمت در ابتدای روز انجام خواهد شد.
نحوه تعیین نرخ ارز در بازار متشکل ارزی
در مورد تعیین نرخ بازار موظف است آییننامه معاملاتی مورد تائید بانک مرکزی را تدوین کند که بر اساس آن نرخ نرخ بسته شدن هرروز با نوسان ۵ تا ۱۰ درصد تعیینکننده نرخ روز آینده خواهد بود. بااینحال شرایط خاصی که اتفاق ویژهای رخ دهد مدیر بازار با کسب مجوز از هیئتمدیره و بااطلاع بانک مرکزی دامنه نوسان را تغییر میدهد. کف و سقف تقاضا نیز تعیین خواهد شد که بهمرورزمان سقف تقاضا در این بازار افزایش خواهد یافت.
معاملات در بازار متشکل ارز ایران طی سه مرحلهی زیر انجام میشود:
پیش گشایش: این مرحله قبل از آغاز بازار انجام میشود که در آن کارگزاران میتوانند معاملات خود را ثبت، ویرایش و یا حذف کنند. در این مرحله هیچ معاملهای انجام نمیشود.
گشایش: سفارشهای موجود در سامانه که در مرحله پیش گشایش ثبتشدهاند، در این مرحله پردازش میشوند.
حراج پیوسته: سرانجام سفارشها بر اساس مکانیزم حراج انجام میشوند و مبادلات صورت میپذیرند.
هدف از تاسیس بازار متشکل ارزی چیست؟
به نظر میرسد هدف اولیه آن باشد که مبنای تعیین نرخ ارز را از بازارهای منطقهای به داخل ایران منتقل شود. اکنون در میان بازیگران ارز، عرف است که تائید اولیه نرخ بهواسطه نرخ درهم صورت گیرد. سیاستگذار ارزی با تشکیل بازار متشکل به دنبال این است که مرجعیت تعیین نرخ به داخل کشور منتقل شود و تمام بازیگران بزرگ نیز در آن شرکت داشته باشند.
هنگامیکه سیگنال اولیه بازار از داخل کشور صادر شود، آن نرخ برای بازیگران خرد در بازار فعلی نیز میتواند مبنا قرار گیرد. علاوه بر این، بازارساز معتقد است که در بازار موجود، بهواسطه اینکه شفافیت معاملاتی موجود نیست و همچنین مکانیزمی وجود ندارد که همه بازیگران به هم متصل باشند، در برخی زمانها مانند اواخر ساعات معاملاتی روز، نوسان بالا میرود. اما در بازار متشکل، چون تمام اطلاعات بهصورت آنلاین ردوبدل میشود، هم اطلاعات متقارنتر است و هم با توجه بهسرعت انتقال اطلاعات، در زمان مناسب میتوانند اقدام به خرید یا فروش کنند.
نکته مهم آن است که میزان عرضه و تقاضا نیز میتواند شفاف و برای بازارساز روشن باشد که بازار در چه وضعیتی قرار دارد.
الزام صرافیها به ثبت و انتشار آمار خرید و فروش ارز در سایت بازار متشکل
صرافیها موظف هستند آمار خرید و فروش و قیمت عرضه و تقاضایشان را در سایت بازار متشکل ارزی ثبت کنند. در بازار متشکل تابلو مخصوص به خودش ایجاد شده است که شفافسازی و اطلاعرسانی میشود؛ هماکنون در سایت بازار متشکل ارزی، عرضه، تقاضا، قیمت، حجم و نواسانات قیمت، لحظهبهلحظه قابلمشاهده است.
کارگزاریها میتوانند ارز حاصل از صادرات را خریداری و در بازار متشکل عرضه کنند البته ارزها هم بهصورت مسافرتی هم بهصورت سایر سرفصلهایی که مصوب بانک مرکزی هست امکان فروش آن وجود دارد. نظارت بهصورت جاری و لحظهای هم نظارتهای تصمیمی اتفاق میافتد و صرافیها نمیتوانند از آن قواعد موردنظر بانک مرکزی تخطی کنند در همان قالب نرخگذاری میکنند و عرضه و تقاضا انجام میدهند.
صرافیها موظف شدهاند که آمار خریدوفروش و قیمت عرضه و تقاضایشان را در سایت بازار متشکل افشا کنند و درحال حاضر حدود ۳۰۰ صرافی که عضو بازار متشکل هستند، آمار خودشان را لحظهبهلحظه در این سایت منتشر میکنند. نرخ خریدوفروش ارز کارگزاران و صرافیهای عضو بازار متشکل ارزی بهزودی در سایت رسمی این بازار منتشر میشود.
همچنین فهرست کارگزاران بازار متشکل ارزی کشور به همراه نرخهای خریدوفروش اعلامی آنها در سایتهای رسمی بازار متشکل ارزی به نشانی www.ice.ir قابل مشاهده است. به این ترتیب متقاضیان میتوانند با مشاهده اطلاعات صرافیها و کارگزاران بازار متشکل، بر اساس محل فعالیت و نرخهای خریدوفروش اعلامی کارگزار موردنظر خود را انتخاب ارز خریدوفروش کنند.
صرافیها برای فعالیت در بازار متشکل ارزی ایران، باید قوانین و مقررات این بستر را رعایت کنند. ازجمله مهمترین قوانین این بازار، توجه به حجم پوزیشنهای باز است. صرافیها نمیتوانند پوزیشنهایی بیش از مقدار مشخص باز کنند و این موقعیتها را نمیتوانند بیش از مدتی معین باز نگهدارند.
بدین ترتیب در هرلحظه مجموعاً نمیتوانند بیشتر از ۵۰۰ هزار یورو پوزیشن بازداشته باشند. همچنین ارز خریداریشده باید ظرف مدت سه روز کاری یا در قالب مصارف خاص مشخص فروخته شود و یا در بازار متشکل ارزی عرضه شود. درصورتیکه سفارش خرید یا فروشی بازبماند، بهصورت خودکار در پایان جلسه معاملاتی بسته میشود.
بازار متشکل ارزی وظیفه تعیین نرخ رسمی ارز را به عهده دارد. علاوه بر این دامنه نوسان در آخرین اصلاحیه دستورالعمل در تاریخ ۱۵ دیماه ۱۴۰۰ برابر است با ۵٪. البته در شرایط خاص امکان تغییر این دامنه از جانب مدیریت بازار وجود دارد.
در این بازار هم مثل بازار بورس، حجممبنا در محاسبه قیمت پایانی ارز اهمیت دارد. همچنین کارگزار خریدار اجازه دارد ارز خریداریشده از بازار متشکل را حداکثر ۱٪ بالاتر از قیمت پایانی که در مرحله معاملات پیوسته در بازههای ۱۵ دقیقهای مشخص میشود، در بازار خردهفروشی به فروش برساند. صرافیهایی که در این بازار فعالیت میکنند، باید این قوانین و مقررات را نیز بپذیرند و بر آن اساس معامله کنند.
بهمنظور دسترسی آسان به تأمین ارز، متقاضیان میتوانند از سامانه برخط بازار متشکل ارزی استفاده کنند. برای خرید ارز از این سامانه باید به آدرس my.ice.ir مراجعه کنید. به این امر توجه کنید که این سامانه در حال حاضر صرفاً برای خرید ارز مسافرتی طراحیشده است. برای ثبتنام در این سامانه ابتدا با ورود به سایت، کد ملی و شماره همراه خود را وارد کنید. سپس کد تأییدی به شماره همراهتان ارسال میشود.
پسازآن میتوانید مشخصات خود را در سایت وارد کنید و عکس پشت و روی کارت ملیتان را در سامانه بارگذاری کنید. همچنین برای تکمیل احراز هویت باید ویدیویی ارسال کنید. با تائید اطلاعات، نوبه به درخواست ارز میرسد. باید مشخص کنید که از طریق چه شیوهای سفر میکنید که میتواند هوایی، ریلی، زمینی یا دریایی باشد. در این مرحله سامانه برخط متشکل ارزی خود اقدام به استعلام گرفتن از سامانه سنا میکند. سپس عکس ویزا و بلیت و گذرنامهی خود را ارسال میکنید.
سپس میتوانید فهرستی از صرافیهای نزدیک به خود را مشاهده و یکی را انتخاب کنید. اکنون کار شما به پایان رسیده است. حالا باید منتظر باشید تا مدارکتان بررسی و صحت آنها تائید شود. زمانی که صرافی این درخواست را تائید کند، این امر از طریق پیامک به اطلاع شما میرسد. در پیامک میتوانید از زمان مراجعه به صرافی مطلع شوید. با در دست داشتن کارت ملی در زمان مقرر، میتوانید ارز موردنظرتان را دریافت کنید.
تفاوت سامانه نیما و بازار متشکل ارزی
سامانه نیما مربوط به خرید و فروش ارز است که در قالب حواله انجام میشود ولی بازار متشکل ارزی، به مبادلهی اسکناس ارز مربوط است و با آن سروکار دارد. اگر عرضه در بازار متشکل ارزی بیش از تقاضا باشد، در این حالت بانکها وارد عمل میشوند و در نقش خریدار ظاهر میشوند.
سخن پایانی
بازار متشکل ارزی بستری است که به صرافیها این امکان را میدهد که بتوانند منابع عمدهی ارزی را شناسایی کنند و معاملات خود را به شکل شفاف انجام دهند. این امر باعث میشود نوسانات قیمت ارز کمتر شود و تلاطم این بازار نیز کاهش پیدا کند. چراکه تمام صرافان مجاز قادر به مشاهدهی این اطلاعات هستند و کاملاً در جریان وقایع قرار میگیرند. این بازار چیزی شبیه بورس است و نقش صرافیها هم مشابه نقش کارگزاران بورسی است.
دیدگاهتان را بنویسید