تحلیل‌های اقتصادی نشان می‌دهد، اقتصاد ایران بعد از اعمال تحریم‌های آمریکا در تلاش است تا تحریم‌ها برداشته شوند و اصرار دارد که واشنگتن باید تحریم‌ها را قبل از اینکه هر دو طرف به مذاکرات هسته‌ای بازگردند معلق بنماید. از سویی به نظر می‌رسد هر دو طرف (تهران و واشینگتن) برای بازگشت به میز مذاکرات علاقه نشان داده‌اند، اما به‌نوعی هر دو طرف مذاکره قصد ندارند از مواضع خود کوتاه بیایند.
در این مقاله به تحلیل CNBC نگاهی می‌کنیم که در قالب 6 نمودار به وضعیت اقتصاد ایران پرداخته است.
تحلیل از نگاه متیو بی
متیو بی، تحلیل‌گر ارشد جهانی در استراتفورد معتقد است، طبق 6 نمودار طراحی‌شده زیر اقتصاد ایران در کشمکش و تقلا است.
وی اشاره می‌کند که ایران در سال ۲۰۱۵ قرارداد هسته‌ای موسوم به برجام (JCPOA) را با آمریکا، چین، فرانسه، روسیه، انگلیس و آلمان امضا نمود، اما در سال ۲۰۱۸ رئیس‌جمهور پیشین آمریکا دونالد ترامپ از این توافقنامه بیرون آمد و تحریم‌های جدیدی را تحت عنوان فشار حداکثری برای بازگشت ایران به مذاکرات اعمال نمود که این موضوع اقتصاد ایران را به‌شدت تحت‌فشار قرار داده است.
آیا اقتصاد ایران در حال کوچک شدن است
تحلیل‌ها نشان از این واقعیت دارند که اقتصاد ایران به میزان ۴٫۹۹% در سال ۲۰۲۰ کوچک‌تر شده و این روند از سال ۲۰۱۷ آغاز گشته است. از سویی باید توجه داشت که اقتصاد ایران از یک جهش بزرگ اقتصادی به میزان ۱۲٫۵% در سال ۲۰۱۶ پس از امضای توافقنامه هسته‌ای تجربه کرده بود.
تأثیر منفی تحریم‌ها میزان رشد تولید ناخالص داخلی در ایران
نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در دوره ریاست جمهوری ترامپ و رئیس تحقیقات مرتبط با خاورمیانه در بخش روابط خارجی آمریکا (CFR)، آبرامز (Abrams) معتقد است که تحریم‌ها اثر بسیار مهلکی برای اقتصاد ایران و بودجه دولتی آن‌ها گذاشته است. به گفته وی نمی‌توان فهمید در صورت نبود تحریم‌ها این ارقام به چه صورت می‌شدند اما این موضوع کاملاً مشخص است.
از سویی صندوق بین‌المللی پول (IMF) میزان رشد GDP ایران را در سال ۲۰۲۱ به میزان ۳% محاسبه نموده است.
تأثیر منفی تحریم‌ها بر تولید و صادرات نفت
به گفته کارشناسان تحریم‌ها توان ایران را برای فروش نفت بسیار پایین آوردند و جلوی برگشت پول فروش نفت به ایران را گرفته‌اند. به گفته آبرامز، میلیاردها دلار که در بانک‌های عراق، چین، کره جنوبی و سایر کشورهای بلوکه شده است و ایران نمی‌تواند به خاطر وجود تحریم‌ها به آن‌ها دسترسی داشته باشد.
تفاوت صادرات نفت قبل و بعد از اعمال تحریم‌ها: ازنقطه‌نظر IMF صادرات نفت جمهوری اسلامی در سال ۲۰۲۱ همچنان روندی روبه کاهش خواهد داشت.
سقوط تجارت جهانی هم‌زمان با ایران از دید IMF: در ایران بعد از اعمال تحریم‌ها واردات و صادرات، هر دو به‌شدت سقوط کرده‌اند، علاوه بر نفت، فلزات صنعتی ایران که حجم بزرگی از منابع درآمد صادراتی کشور را تشکیل می‌داد نیز شامل تحریم‌ها شدند.
میزان صادرات و واردات ایران از دید IMF: در سال ۲۰۲۰ ایران دچار کسری تراز تجاری به میزان ۳٫۴۵ میلیارد دلار شد و این در حالی است که با توجه به آمارهای IMF در سال ۲۰۱۹، این کشور مازاد تجاری به میزان ۶٫۱۱ میلیارد دلار داشته است.
افزایش تورم: به اعتقاد متیوبی (Matthew Bey) تحلیل‌گر ارشد استراتفورد (Stratfor)، نرخ ریال تقریباً به ثبات رسیده است اما واحد پول ایران از سال ۲۰۱۸ همواره در حال افت ارزش بوده است.
نرخ تورم سالانه در ایران: باید در نظر داشت که هرچه واحد پول کشوری ضعیف‌تر باشد، هزینه واردات کشور بیشتر می‌شود و تورم زیاد به معنای بالا رفتن بی‌رویه هزینه زندگی کردن مردم در زمانی است که با اوضاع بد اقتصادی و بیکاری دست‌به‌گریبان می‌باشند.
طبق آمارها هر ریال در بازارهای غیررسمی بیشتر از ۲۵ هزار تومان برای هر دلار معامله می‌شود و این نرخ بیشتر از مبلغ ۴۲۰۰ تومان اعلام‌شده توسط بانک مرکزی است که برای بیشتر کالاها مورداستفاده قرار می‌گیرد.
ضعف بازار کار: طبق برآورد IMF از بیکاری برای سال ۲۰۲۱، افزایش نرخ بیکاری به ۱۲٫۴% است. چراکه مشکلات اقتصادی ایران، نرخ بیکاری را بالا می‌برد.
افزایش کسری بودجه: آبرامز معتقد است، بودجه ملی بسیار موردتوجه حاکمان ایران است چراکه آن‌ها برای سپاه پاسداران و گروهای جهادی در عراق و سایر کشورها و سایر هزینه‌ها نیاز به پول دارد.
ازنقطه‌نظر آبرامز همچنین مواردی مانند مسائل عمومی یک دولت ازجمله درآمد متوسط خانوارها و نرخ تورم یا نرخ بیکاری، مسئله اصلی سران ایران نیست.
به نظر می‌رسد دولت ایران بیش از توان خود هزینه می‌کند و همواره دچار کسری بودجه است. هرچند این امر لزوماً بد نیست اما می‌تواند باعث محدود شدن توانایی کشور در بهبود فعالیت‌های اقتصادی و بازیابی از پاندمی کرونا شود.
توافق ایران و آمریکا محتمل است؟
به گفته کارشناسان آمریکا باید تحریم‌ها را تعلیق کند و این یک‌قدم ضروری برای بازگرداندن ایران به برجام خواهد بود از سوی دیگر اگر ایران اقدامات ضروری را انجام ندهد، دولت بایدن نمی‌تواند تمام تحریم‌ها را معلق نماید.
همچنین توافق بین آمریکا و ایران غیرممکن نیست اما به شرطی که هر یک از طرفین، مواضع کنونی‌شان را آرام‌تر نمایند.
آبرامز معتقد است اگر آمریکا به برجام بازگردید بسیاری از تحریم‌ها را باید بردارد، درنتیجه فشارهای زیادی که می‌توانست ایران را مجبور به موافقت با چیزهایی که به آن تمایل ندارد کند را حذف می‌کنید، پس ایران دلیلی برای توافق با شرایط آمریکا نخواهد داشت.
از سویی کارشناسان معتقدند که ایران برآورد کرده است که می‌تواند در برابر فشارهای اقتصادی فزاینده مقاومت کند، چراکه موضع سخت‌تری علیه دولت بایدن اعمال نموده است.