دارایی های قابل سرمایه گذاری در بازارهای مالی فراوانند؛ از مسکن و ارزهای خارجی گرفته تا سهام شرکت های مختلف. اما تعداد کمی از این دارایی ها وجود دارند که از تورم و به ویژه تورم های غیر منتظره سود می برند. کامودیتی ها از این دسته هستند. بسیاری کارشناسان معتقدند که برای محافظت از سرمایه در برابر تورم های احتمالی باید راهی بیندیشیم و بهترین این راه ها، وارد کردن کامودیتی ها به سبد سرمایه گذاری برای پوشش ریسک سرمایه گذاری است. اگر دوست دارید بدانید چگونه می توان از کامودیتی ها برای پوشش ریسک سرمایه گذاری استفاده کرد، تا پایان این مقاله با ما باشید.
آنچه در این مقاله می‌‌خوانید:
کامودیتی چیست؟
در ابتدا بهتر است بدانیک که کامودیتی چیست و به چه دسته ای از کالاها اطلاق می شود. کامودیتی ها کالاهای اساسی هستند که بدون توجه به منبع تولید آنها، از نظر شکل و کارایی کم و بیش یکسان هستند. مثلا وقتی شما یک کیسه آرد تهیه می کنید اغلب برایتان مهم نیست که کدام کشاورز گندم آن را کاشته و یا کدام کارخانه آن را آسیاب کرده است؛ یا یک بشکه نفت، یک بشکه نفت است و کارایی و کیفیت آن چه در آمریکا تولید شده باشد و چه در ایران کم و بیش یکسان است. کامودیتی ها اغلب قابل تغییر و تبدیل به محصولات دیگر هستند و طیف وسیعی از اقلامی که در آنها برند تولیدکننده مهم نیست، می توانند در حوزه کامودیتی جای بگیرند. به طور کلی واژه کامودیتی به یکسری کالاهای اساسی اشاره دارد که اغلب به آنها مواد اولیه خام می گوییم. امروزه تعریف کامودیتی گسترش یافته و ارزهای خارجی و شاخص های سهام نیز جزو کامودیتی ها به حساب می آیند.
از دید سرمایه گذاران کامودیتی ها به دو دسته سخت و نرم تقسیم می شوند:
کامودیتی سخت به کامودیتی هایی گفته می شود که بایستی استخراج یا حفاری شوند، مثلا فلزاتی مانند طلا، نقره و مس یا حامل های انرژی مانند نفت خام، گاز طبیعی و بنزین بدون سرب.
و کامودیتی نرم به محصولات کشاورزی و دامپروری گفته می شود مانند گندم، ذرت، سویا و دام.
امروزه کامودیتی ها بخش بزرگی از بازارهای مالی را تشکیل می دهند و امکان خرید و فروش آنها به عنوان ابزارهای مالی، چه در بازارهای نقدی و چه در قالب معاملات آتی و آپشن برای سرمایه گذاران وجود دارد.
پوشش ریسک یا هج کردن چیست؟
پوشش ریسک به معنای گرفتن یک پوزیشن آتی با قیمت تعیین شده است که برابر و مخالف موقعیتی است که در بازار نقدی گرفته شده است. هدف از هج کردن این است که در صورت حرکت نامطلوب قیمت، از ریسک سرمایه گذاری کاسته شود. به عنوان مثال یک تولید کننده گندم را در نظر بگیرید که همیشه با خطر کاهش قیمت گندم قبل از برداشت مواجه است. این کاهش قیمت در زمان برداشت محصول می تواند به دلیل افزایش عرضه صورت بگیرد که در نهایت می تواند سود او را کم کرده یا حتی منجر به ضرر وی شود. در این حالت کشاورز می تواند نسبت به پوشش ریسک اقدام کند. فروش گندم در قالب قراردادهای آتی این ریسک را کم خواهد کرد. پوشش ریسک در واقع بر این اصل استوار است که قیمت های نقدی و قیمت های آتی همبسته هستند یعنی، اگر قیمت های نقدی در بازار کاهش یابد، قیمت های آتی نیز کاهش خواهد یافت. در صورت کاهش قیمت ها، تولید کننده اگر چه گندم خود را به قیمت کمتر فروخته است اما، می تواند قراردادهای آتی را نیز به قیمت کمتر از آنچه که فروخته بازخرید کرده و از این اختلاف قیمت کسب سود کند. این سود را می توان به مبلغی که در ازای فروش نقدی گندم کسب کرده اضافه و در نتیجه، ضرر ناشی از کاهش قیمت نقدی گندم را کم کرد.
از آنجا که قیمت تمام شده محصول، میزان برداشت محصول و زمان عرضه آن به بازار مشخص است (مثلا ده تن گندم شش ماه دیگر برداشت خواهد شد)، کشاورز می تواند از قراردادهای آتی – که با توجه به ویژگی های خود با پارامترهای فوق مطابقت دارند- برای پوشش ریسک خود استفاده کند.
از مهمترین وِیژگی های قراردادهای آتی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- می توان امروز آنها را برای تعیین قیمت آتی خرید یا فروخت.
- برای مدت زمان مشخصی معتبر هستند و پس از آن منقضی می شوند.
- مقدار قرارداد ثابت است.
- پوشش ریسک ارائه می دهند.
پوشش ریسک سرمایه گذاری برای تولید کنندگان
به عنوان مثال فرض کنید که قیمت حال حاضر هر واحد گندم 1000 تومان است. کشاورز به هزینه های تولید خود نگاه کرده و فکر می کند که اگر هر واحد را در شش ماه بعد که محصول برداشت شود، به قیمت 1100 تومان بفروشد مطلوب است اما، هیچ تضمینی وجود ندارد که قیمت در شش ماه آینده به 1100 تومان برسد بنابراین کشاورز بایستی برای تغییراتی که ممکن است در قیمت گندم در هنگام عرضه محصول وی رخ دهد فکری بکند.
بهترین راه برای پوشش ریسک کشاورز، هج کردن با استفاده از قراردادهای آتی است که در ادامه آن را به طور کامل شرح می دهیم.
فرض کنید که یک قرارداد آتی با قیمت 1100 تومان و انقضای شش ماهه موجود است. کشاورز می تواند روی این قرارداد پوزیشن شورت گرفته و در مقابل تغییر قیمت های احتمالی از خود محافظت کند. در صورتیکه قیمت گندم طی شش ماه به 1300 تومان برسد، کشاورز در قرارداد آتی خود متحمل ضرر 200 تومانی خواهد شد. از طرفی قیمت محصول واقعی برابر با 1300 تومان است بنابراین، قیمت فروش خالص کشاورز از این دو برابر با 1100 خواهد بود. (قیمت فروش واقعی منهای مقدار ضرر حاصل شده از قرارداد آتی یعنی 200-1300=1100)
در حالت دوم ممکن است قیمت گندم بدون تغییر و 1000 تومان بماند. اگر قیمت گندم تغییری نکند، کشاورز از قرارداد آتی خود 100 تومان سود خواهد کرد (1000-1100=100)
از سوی دیگر محصول واقعی خود را به قیمت 1000 تومان فروخته است و بنابراین، قیمت خالص فروش گندم برابر با قیمت محصول واقعی به علاوه 100 تومان سود حاصل از قرارداد آتی، یعنی برابر با 1100 تومان است.
در صورتیکه قیمت محصول در شش ماه آینده کاهش یافته و به 800 تومان برسد نیز بستن قرارداد آتی به داد کشاورز خواهد رسید. در این حالت، کشاورز از قرارداد آتی 1100 تومانی خود 300 تومان سود خواهد کرد در صورتیکه قیمت فروش محصول واقعی در بازار 800 تومان بوده است. بنابراین قیمت فروش خالص محصول او برابر با قیمت واقعی محصول به علاوه سود حاصل از قرارداد آتی خواهد بود یعنی: 800+300=1100 تومان.
همانطور که می بینید در هر سه این حالت ها، کشاورز توانست که در برابر تغییر قیمت ها از قیمت فروش مورد نظر خود محافظت کند. در واقع محصول واقعی با قیمت های روز بازار فروخته می شود اما، هج کردن باعث می شود که تاثیر نوسانات قیمت حذف شود.
در نظر داشته باشید که پوشش ریسک هم سود دارد و هم ضرر. به عنوان مثال اگر در مورد افزایش قیمت گندم کشاورز قرارداد آتی نبسته بود، می توانست تنها از افزایش قیمت گندم سود ببرد. در عوض اگر در شرایطی که قیمت گندم کاهش یافت و به 800 تومان رسید قرارداد آتی نبسته بود، بایستی متحمل ضررهای بیشتری میشد.
پوشش ریسک سرمایه گذاری برای خریداران
اکنون یک کارخانه آرد را در نظر بگیرید که در هر شش ماه، یک واحد گندم مصرف می کند. فرض کنید در حال حاضر قیمت گندم در بازار 1000 تومان است اما، نگرانی از نوسانات قیمت در آینده وجود دارد. چون این خریدار نگران افزایش قیمت محصول در شش ماه آینده است، تصمیم می گیرد روی یک قرارداد آتی گندم به قیمت 1100 تومان پوزیشن لانگ (خرید) بگیرد تا بتواند قیمت خرید را در سطح مطلوب خود (یعنی 1100 تومان) حفظ کند. حال اگر بعد از شش ماه قیمت گندم به 1300 تومان برسد، خریدار روی قرارداد آتی خود 200 تومان سود خواهد گرفت. با توجه به قیمت 1300 تومانی گندم در بازار، خالص قیمت خرید گندم برابر با 1100 تومان خواهد شد. (-1300+200=-1100 که در اینجا علامت منفی به معنی هزینه کردن و خروج پول برای خرید است.)
اگر قیمت گندم بدون تغییر در 1000 تومان باقی بماند، خریدار روی قرارداد آتی خود 100 تومان ضرر کرده و گندم را در بازار به قیمت 1000 تومان خواهد خرید بنابراین، قیمت خالص گندم برای وی به 1100 تومان خواهد رسید. (-1000-100=-1100)
اگر قیمت گندم کاهش یافته و به 800 تومان برسد، خریدار روی قرارداد آتی خود 300 تومان ضرر کرده و از طرف دیگر، گندم را نیز به قیمت 800 تومان خواهد خرید که در اینصورت نیز، قیمت خالص خرید برای وی به 1100 تومان خواهد رسید. (-300-800=-1100).
همانطور که می بینید، در تمامی این موارد خریدار قادر خواهد بود که قیمت خرید خود را در قیمت مطلوب 1100 تومان برای خود حفظ کند.
کامودیتی و تورم
بسیاری معتقدند که کامودیتی ها از بهترین ابزارها برای پوشش ریسک تورم هستند. در واقع تعداد کمی از دارایی ها هستند که از افزایش تورم سود می برند و کامودیتی ها از این دسته اند. دلیل این امر آن است که با افزایش تورم، قیمت کالاها نیز بالا می رود و وقتی قیمت کالاها و خدمات افزایش می یابد، قیمت کامودیتی هایی که برای تولید و ارائه این کالاها و خدمات استفاده شده است نیز افزایش می یابد. به همین دلیل به سرمایه گذاران توصیه می شود که بخشی از سرمایه خود را به کامودیتی ها اختصاص دهند تا طبقات دارایی متنوعی در پورتفوی خود داشته باشند.
چگونه از کامودیتی ها برای پوشش ریسک سرمایه گذاری استفاده می کنیم؟
کامودیتی ها با دارایی های سنتی مثل سهام یا اوراق قرضه همبستگی منفی یا کم دارند. ضریب همبستگی عددی بین -1 و 1 است که میزان ارتباط خطی بین دو متغییر را نشان می دهد. عدد یک به معنای همبستگی کامل و عدد صفر به معنای عدم وجود همبستگی است.
عدد مثبت به این معناست که اگر یکی از متغییرها ارزش زیاد (یا کم) داشته باشد، دیگری نیز دارای ارزش زیاد (یا کم) خواهد بود.
ضریب همبستگی منفی به این معناست که دو متغییر رابطه کاملا مخالف با هم دارند یعنی، اگر یکی ارزش بالا داشته باشد ارزش دیگری پایین خواهد بود و برعکس.
سهام به طور عام –چه در قالب سهام باشند و چه صندوق های سرمایه گذاری– تمایل به همبستگی مثبت با یکدیگر دارند. در حالیکه، کامودیتی ها با سایر طبقات دارایی همبستگی منفی دارند و در برابر تورم های غیرمنتظره، مانند یک سد محافظ عمل می کنند. اگرچه کامودیتی ها در رده دارایی های پر نوسان قرار می گیرند اما، ثابت کرده اند که می توانند بازدهی بالایی داشته باشند و تا کنون نیز بازدهی بالاتر را ارائه کرده اند. از طرفی با وجود اینکه کامودیتی ها انحراف استاندارد یا ریسک بیشتری نسبت به دارایی هایی مانند سهام دارند، افزودن کامودیتی ها به پورتفوهایی که در آنها دارایی های کم نوسان وجود دارد، می تواند ریسک کلی پورتفو را به دلیل همبستگی منفی بین کامودیتی ها و سایر کلاس های دارایی کاهش دهد.
بنابراین کامودیتی ها – به دلیل همبستگی منفی با سهام و پر ریسک بودنشان- می توانند بهترین گزینه برای ایجاد “تنوع پورتفو” باشند؛ تنوع پورتفو راهی برای متعادل کردن ریسک به ریوارد در یک سبد دارایی است و برای کمک به کاهش نوسانات سبد سرمایه گذاری در طول زمان طراحی شده است.
کارشناسان معتقدند برای پوشش ریسک سرمایه گذاری، بهتر است که حدود 5% الی 10% از یک سبد سرمایه گذاری، به ترکیبی از کامودیتی ها اختصاص پیدا کند. در صورتیکه میزان تحمل ریسک شما پایین است، می توانید درصد کمتری را به کامودیتی ها اختصاص دهید.
نکته:
دلیل آنکه میزان نوسان کامودیتی ها از سایر کلاس های دارایی بیشتر است به قانون عرضه و تقاضا بر می گردد. هر چه میزان عرضه یک کالا بیشتر شود قیمت آن کمتر خواهد شد و برعکس. بنابراین فرض کنید که در دوران خشکسالی هستیم و گندم کمتری تولید شده است. به دلیل کاهش عرضه، گندم دچار افزایش قیمت خواهد شد. یا یک زمستان سرد را به خاطر بیاورید که افزایش تقاضای جهانی برای گاز طبیعی، منجر به افزایش قیمت این کالا می شود. در عوض قیمت گاز طبیعی در فصول گرم سال –به دلیل کاهش تقاضا- کمتر خواهد شد.
نحوه سرمایه گذاری بر روی کامودیتی ها
اما اکنون که فهمیدیم چگونه می توانیم از کامودیتی ها برای پوشش ریسک سرمایه گذاری استفاده کنیم، بهتر است با انواع روش هایی که می توان روی کامودیتی ها سرمایه گذاری کرد نیز آشنا شویم. به طور کلی چهار روش برای سرمایه گذاری روی کامودیتی ها وجود دارد که عبارتند از:
- سرمایه گذاری مستقیم روی کامودیتی ها: این روش سرمایه گذاری مستلزم خرید کامودیتی و انبار کردن آن است. از طرفی وقتی می خواهید آن را بفروشید بایستی به دنبال خریدار بگردید و هزینه های حمل و نقل را متقبل شوید. این روش سرمایه گذاری بیشتر برای سکه ها و شمش های فلزی مفید است تا بشکه های نفت!
- استفاده از قراردادهای آتی: قراردادهای آتی کالا، همانند کالای واقعی در معرض نوسانات قیمت هستند و سرمایه گذار را ملزم می کنند که مقدار معینی از یک کالای معین را در زمان معینی در آینده با قیمت معین خریداری کند یا بفروشد. قراردادهای آتی کالا بیشتر برای شرکت های بزرگ در صنعت کالای مربوطه ایجاد شده اند و با توجه به حجم عظیم سرمایه گذاری که مورد نیاز است، برای سرمایه گذاران عادی گزینه های مناسبی نیستند.
- خرید سهام ETF هایی که به طور ویژه روی کامودیتی ها کار می کنند: بیشتر سرمایه گذاران عادی خرید سهام صندوق های ETF را برای سرمایه گذاری روی کامودیتی ها انتخاب می کنند. اغلب روش کار به این صورت است که صندوق های ETF خود کالای مربوطه را خریده و بر روی آن سرمایه گذاری می کنند و سپس، سهامی را به سرمایه گذاران خود می فروشند که بیانگر مقدار مشخصی از آن کالای خاص است.
- خرید سهام شرکت هایی که کامودیتی ها را تولید می کنند: روش آخر برای سرمایه گذاری در کامودیتی ها خرید سهام شرکت هایی است که به تولید و استخراج کامودیتی ها اشتغال دارند مانند شرکت های حفاری نفت و گاز و یا استخراج کنندگان مس و طلا.
ارزیابی عملکرد پورتفو
ارزیابی عملکرد پورتفوی سرمایه گذار برای تعیین میزان تحمل ریسک و انتظارات بازدهی از سرمایه گذاری ضروری است و مهم تر از آن، مبنایی برای مقایسه عملکرد پورتفو با کل بازار را فراهم می کند. برای سنجش و ارزیابی عملکرد کامودیتی ها شاخص های مختلفی وجود دارد. یکی از بهترین معیارها برای ارزیابی عملکرد کامودیتی ها، شاخص بازده کل S&P GSCI است. این شاخص تمامی قراردادهای آتی کامودیتی ها را نگه می دارد. شاخص S&P GSCI یک شاخص وزنی است که بر اساس اهمیت هر کالا در اقتصاد جهانی یا با توجه به میزان تولید هر کالا در جهان تولید می شود که همین باعث می شود که بیشتر از هر شاخص دیگری بتواند نماینده بازار کامودیتی ها باشد.
نتیجه گیری
در زمان هایی که تورم غیر منتظره پدیدار می شود، سرمایه گذاران تمایل پیدا می کنند که به سمت دارایی های مانند اوراق قرضه و کامودیتی ها بروند. کامودیتی ها به دلیل همبستگی منفی با سایر طبقات دارایی و نیز نوسان زیاد آنها در زمان تورم، بهترین گزینه ها برای تنوع بخشیدن به پورتفو و پوشش ریسک سرمایه گذاری هستند. با سرمایه گذاری روی کامودیتی ها، سرمایه گذاران از خود در برابر ریسک نزولی شدن بازار محافظت کرده و پتانسیل کسب سود در یک بازار صعودی را نیز افزایش می دهند. کارشناسان توصیه می کنند که بهتر است بین پنج الی ده درصد از سبد سرمایه گذاری خود را به کامودیتی ها اختصاص دهید.