نرخ بهره را می توان به صورت های گوناگونی تعریف کرد. مبلغی که در هنگام بهره برداری از سرمایه پرداخت می گردد به “بهره” معروف است.
نرخ بهره قیمتی است که برای دریافت اعتبار پرداخت می گردد و یا برخی در اصطلاح آن را هزینه اجاره پول عنوان می کنند. از یک سو می توان گفت نرخ بهره جایزه به تعویق انداختن مصرف است. در این حالت نرخ بهره بیانگر نرخی است که یک فرد می تواند قدرت خرید امروز را با قدرت خرید آینده مبادله کند. پس هر فردی با توجه به نرخ بهره جاری می سنجد که آیا باید اکنون مصرف کند یا مصرف کنونی خود را به تاخیر بیاندازد
فهرست مطالب
در واقع نرخ بهره نقش متفاوت بین مصرف کنونی و پس انداز بازی می کند. از سوی دیگر نرخ بهره در حقیقت برای اقتصاد سازوکاری را ایجاد می کند که مردم را در تصمیم گیری به چگونگی تخصیص درآمد به کالاها و خدمات در طی زمان راهنمایی می کند. بنابراین نرخ بهره در اقتصاد همانند قیمت، وظیفه تخصیص را بر عهده دارد.
نرخ بهره از دیدگاه کارگزاران اقتصادی نیز می توان چنین تعریف کرد:
- مصرف کننده و خانوار: نگامی که شخص برای بدست آوردن مصرف بیشتر در آینده مصرف کنونی خود را به تعویق می اندازد، نرخی را برای آن در نظر می گیرد، این نرخ نمایانگر پولی است که شخص حاضر شده که با قدرت خرید آینده معاوضه کند و به نرخ بهره مشهور است.
- سرمایه پذیر: نرخی راکه یک شخص در هنگام بهره برداری از سرمایه می پردازد، نرخ بهره می گویند. در اقتصاد برای ارزش گذاری کالاها و خدمات از قیمت استفاده می کنند. قیمت نماینده میزان ارزشی است که ما برای آن کالا در نظر می گیریم.
- بنگاه اقتصادی: از دیدگاه تولید کننده نرخ بهره به این معنی است که آیا باید تولید کند و اگر تولید کند، به چه میزانی استفاده از اعتبارات، برای وی هزینه دارد و چگونه باید سرمایه ها را به این امر اختصاص دهد.
کینز به عنوان یک اقتصاددان برجسته به بهره به صورت ویژه ای می نگرد. از نظر وی بهره نرخی است که میزان تمایل مردم به نگهداری ثروت به صورت پول نقد را تعیین می کند و به عبارت دیگر نرخ بهره تعادل بین صورت های مختلف دارایی و میزان پول نقد را موجب می شود. همچنین او معتقد بود که نرخ بهره مبلغی است که بابت استفاده از وام یا اعتبار پرداخته می شود. از دیدگاه نظری نرخ بهره جبران هزینه تورم است. همچنین نرخ بهره نشان می دهد که آیا بازدهی و سرمایه گذاری در یک طرح خاص مناسب است.
نرخ بهره اسمی و واقعی
سرمایه گذاران باید به نرخ بهره واقعی نسبت به نرخ بهره اسمی توجه و تمرکز داشته باشند. به بیان ساده نرخ بهره اسمی، برعکس نرخ بهره واقعی، تورم را به حساب می آورد.
ایروینگ فیشر نشان داد که نرخ بهره واقعی از تفاضل نرخ بهره اسمی و نرخ تورم بدست می آید. به زبان دیگر نرخ بهره اسمی در برگیرنده بهره واقعی و نرخ تورم مورد انتظار است بنابراین برای کشورهایی که دارای نرخ بهره واقعی شبیه به هم هستند، نرخ بهره اسمی آنها با توجه به انتظارات افراد در برابر نرخ های تورم متفاوت است. نرخ بهره اسمی یا به دلیل تغییر نرخ بهره واقعی و یا به واسطه تغییر نرخ تورم جابه جا می شود.
نرخ بهره اسمی با وارد کردن تورم یا تغییر در سطح عمومی قیمت ها تعدیل می شود و به این ترتیب هزینه وام گیری یا وام دهی به طور واقعی تر در نظرگرفته می شود، اما در حقیقت نرخ بهره واقعی نرخ مبادله کالاها و خدمات را بین شرایط کنونی و آینده نشان می دهد. اگر در اقتصادی سطح عمومی قیمت ها در بلندمدت ثابت باشد، آنگاه افراد بین نرخ بهره واقعی و اسمی تفاوت قائل نمی شوند. روشن است که پول نقش مهمی در تعیین درآمد ملی دارد اما میزان بهره عامل تعیین کننده ای در سطح درآمد ملی و مخارج کل است. تغییرات نرخ بهره در سطح ملی اثرات جانبی بسیاری دارد. برای نمونه کاهش نرخ بهره سبب افزایش تقاضای کل و سرمایه گذاری می شود. میزان بهره و سطح درآمد ملی در یک اقتصاد با تعادل در بازارهای کالا و پول بدست می آیند.
چرا نرخ بهره با اهمیت است؟
بنگاه های اقتصادی به نرخ اعتباراتی که از بازارهای مالی و یا بانک های تجاری می گیرند واکنش نشان می دهند. اگر سطح نرخ بهره با توجه به شرایط و تعادل های اقتصادی کاهش پیدا کند، می تواند منجر به افزایش سرمایه گذاری شود. به طور طبیعی چیزی که ارزان تر است بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.
در واقع اقتصاد آمریکا زمانی که بنگاه های اقتصادی نمی توانند بیشتر سرمایه گذاری کنند، بانک مرکزی نرخ بهره را پایین می آورد تا باعث تحرک در بخش کارخانه ای و افزایش تولیدات گردد.
بانک مرکزی همواره با بررسی شاخص های بخش صنعت و خانوار و سایر شاخص های اقتصادی، شرایط اقتصادی را زیر نظر می گیرد و در صورت افت فعالیت های اقتصادی با کاهش نرخ بهره از سویی موجب تسهیل در دریافت اعتبارات از سوی بنگاه های اقتصادی می گردد و از سوی دیگر تمایل مصرف کنندگان را برای سرمایه گذاری بیشتر، مصرف بیشتر و پس انداز کمتر افزایش می دهد. از سوی دیگر با افزایش میزان تولیدات، شاهد رشد اشتغال در اقتصاد خواهیم بود.
ارتباط میان سرمایه گذاری و نرخ بهره
برای ایجاد تعادل بین خانوارها و بنگاه های اقتصادی، از ابزار نیرومندی مثل نرخ بهره استفاده می شود. سرمایه گذاری با نرخ بهره رابطه ای وارونه دارد. هرگاه بنگاه های اقتصادی اقدام به افزایش سرمایه گذاری کنند و نرخ های بهره با سطح تقاضای پول هماهنگی نداشته باشد، بانک مرکزی افزایش نرخ بهره را برای تشویق وام دهندگان، ایجاد تعادل بین مصرف (درآمد) و تولید و هماهنگی عرضه و تقاضا در دستور کار قرار می دهد. با افزایش میزان تولید و درآمد در یک اقتصاد معمولاً همگام با رشد اقتصادی، نرخ های بهره بالاتر در نظرگرفته می شود (دوره رونق) و هرگاه با کاهش میزان تولید و درآمد مواجه شویم، بانک مرکزی اقدام به کاهش نرخ تنزیل خواهد کرد.
رابطه نرخ بهره و تورم
نرخ تورم افزایش یابد، از آنجا که نرخ بهره واقعی را پایین می آورد، ارزش پول محلی را کاهش می دهد. منتهی اگر بانک مرکزی با افزایش تورم، نرخ بهره اسمی را افزایش دهد، بابت افزایش نرخ بهره واقعی تقویت ارز محلی انتظار می رود.
هنگامی که نرخ بهره اسمی تغییر کند، انتظار خواهد رفت که بین دو تا حداکثر چهار هفته بابت تغییر در نرخ بهره واقعی، تقویت یا تضعیف ارز به وجود آید. اگر در حداکثر چهار هفته پس از تغییر نرخ بهره واقعی تقویت یا تضعیف نرخ ارز ایجاد نگردد، عامل بنیادی دیگری مثل تولید ناخالص داخلی، اشتغال، تراز پرداخت یا یک بحران وجود داشته است، که این عامل مهم را بی اثر نموده است. پس می بایست عامل مهم و مرکز توجه بازار مورد بررسی قرار گیرد.
وظایف معاملگر بازار ارز نسبت به تغییرات نرخ بهره
رفتار ارزها در دوره های پایانی تغییر سیاست های پولی
به عقب افتادن سیاست های پولی انقباضی، منجر به تضعیف ارز آن کشور می شود. همچنین به عقب افتادن سیاست های پولی انبساطی، منجر به تقویت ارز آن کشور می گردد.
پیش بینی نرخ بهره جهت کشف روند حرکتی جفت ارزها در دوره پیش رو
در شرایطی که رشد اقتصادی و اشتغال کامل وجود داشته باشد و تورم از محدوده هدف خارج باشد، نرخ بهره توسط بانک مرکزی افرایش پیدا می کند. در کوتاه مدت می توان از نرخ های بهره بین بانکی برای پیش بینی استفاده کرد.
تغییرات بازار اوراق قرضه و اثر گذاری بر روی نرخ بهره
اوراق قرضه برگه های بهادری می باشد که تاریخ سر رسید بیشتر از یکسال داشته باشد. هر چه ارزش کوپن اوراق قرضه بزرگتر باشد، ارزش واقعی پایین تر خواهد بود و بازار اوراق قرضه نزولی می شود. هر چه ارزش کوپن اوراق قرضه کوچکتر باشد ارزش اوراق قرضه بزرگتر می شود و بازار اوراق قرضه صعودی خواهد بود. این بازار تحت تاثیر دو عامل جابه جایی دارد :
- تقاضا و عرضه اوراق قرضه
- نرخ های بهره در آن کشور و میزان اعتبار مرجع صادر کننده اوراق قرضه
بررسی وضعیت اقتصادی بر روی نرخ بهره
در دوران رونق، نرخ بهره افزایش و در دوران رکود، نرخ بهره کاهش پیدا می کند. این موضوع با تورم رابطه مستقیم دارد. با تورم بالاتر از محدوده هدف بانک مرکزی نرخ بهره افزایش و با تورم پایین تر از محدوده هدف بانک مرکزی نرخ بهره کاهش پیدا می کند.
تاثیرات سایر بخش های اقتصادی بر نرخ بهره
بازار سهام به عنوان دارایی پرریسک شناخته می شود. توصیه می شود برای بررسی بازار سهام به نمودار و بازدهی شاخص داوو جونز (Dow Jones) به عنوان بزرگترین بورس در دنیا استناد شود. در کل بازار سهام با نرخ بهره رابطه مستقیم دارد. بازار سهام پیشرو می باشد و نسبت به نرخ بهره زودتر حرکت می کند.
نکته کلیدی: معمولاً قبل از اعلام اخبار و گزارش های مهم اقتصادی در ایالات متحده آمریکا به مانند اخبار اشتغال شرایط و نحوه حرکت بازار سهام و قیمت طلا، نشانه های مناسبی برای پیش بینی بازار ارز نسبت به خبر مورد انتظار هستند. در نظر داشته باشید که به ازای یک درصد جابه جایی نرخ بهره واقعی حداقل 1000 پوینت جابه جایی نرخ ارز وجود دارد، و حداکثر در مدت یک ماه بایست روند تقویت یا تضعیف آغاز گردد.
نظریات بانک مرکزی در گزارش نرخ بهره
- لحن یا دیدگاه بدبینانه: اخطارهایی را در مورد شرایط ااقتصادی را اعلام می کند. این لحن منجر به سیاست انبساطی خواهد شد و این سیاست منجر به تضعیف ارز محلی می گردد. در مورد تغییرات نرخ ارز هر اولویتی که مدنظر بانک مرکزی باشد می تواند اولویت بازار ارز نیز قرار بگیرد.
- لحن یا دیدگاه ممتنع یا متعادل بانک مرکزی: این نوع لحن هیچ دیدگاه خاصی را منتقل نمی کند و همه چیز را به آینده ارجاع می دهد. و باعث می گردد تغییرات قیمت حتی اگر بر اساس این گزارش به وجود آید، پایدار و ادامه دار نباشد. این لحن را در مواقعی بانک های مرکزی اعلام می کنند که نه بحرانی وجود داشته باشد. نه هیچ کدام از خبرهای مهم اقتصادی مانند نرخ تولید ناخالص داخلی، تورم و نرخ اشتغال تغییر محسوسی نداشته باشند.
- لحن یا دیدگاه مثبت یا متعادل بانک مرکزی: بر اساس شرایط اقتصادی مناسب این دیدگاه پیش می آید. این دیدگاه موجب اولویت تورم برای سیاست گذاران بانک مرکزی می شود. معمولا پس از 2 یا 3 بار خلاصه گزارش مثبت به احتمال فراوان نرخ بهره افزایش پیدا می کند. افزایش نرخ بهره بین کشورهای صنعتی معمولاً بر اساس رویه زیر است.
ابتدا کشورهای تورمی، نرخ بهره را افزایش می دهند و سپس کشورهایی که تورم ندارند نرخ بهره را افزایش خواهد داد. به عنوان نمونه به ترتیب استرالیا ، نیوزلند ، انگلستان ، اروپا ، سوئیس ، آمریکا ، ژاپن تغییر نرخ بهره می دهند
- سخنرانی و نظرات مقامات ارشد: رئیس جمهور یا بالاترین مقام اجرایی دولت، فقط سخنرانی هایی از طرف رئیس جمهور یا نخست وزیر برای ارز مهم است که در حیطه مسائل اقتصادی باشد.
رئیس بانک مرکزی: سخنرانی روسای بانک مرکزی بسیار برای بازار ارز حائز اهمیت است. دلیل این موضوع دیدگاه و چشم اندازی است که این افراد در صحبت های خود در مورد سیاست های اقتصادی به بازار انتفال می دهند.